Bir ulusun geleceğini belirleyecek zorlu yolculuk

KAMİL ERYAZAR 1919 yılında, Bağımsız Türkiye Cumhuriyeti’ne doğru, Karadeniz’in azgın sularında üç gün süren riskli yolculuğun öyküsü "Yıldırım Orduları" komutanı (Mirliva/Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa, işgalci e...

KAMİL ERYAZAR

1919 yılında, Bağımsız Türkiye Cumhuriyeti’ne doğru, Karadeniz’in azgın sularında üç gün süren riskli yolculuğun öyküsü

"Yıldırım Orduları" komutanı (Mirliva/Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa, işgalci emperyalist güçlere karşı ulusal bağımsızlık ve kurtuluş savaşını başlatmak üzere, 9. Ordu Müfettişi olarak 16 Mayıs 1919’da Bandırma Vapuru ile Samsun’a gitmek üzere İstanbul’dan yola çıktı.

Mustafa Kemal Paşa'nın Samsun'a hareketinden birkaç gün önce eski ve yakın arkadaşlarından, 1926 yılına kadar birlikte olacağı Rauf Bey’den aldığı bir habere göre, işgal kuvvetleri komutanlığı tarafından vapurun geçişine izin verilmeyecek ya da Bandırma Vapuru Karadeniz'e çıktıktan sonra batırılacaktı.

Aslında Galata Rıhtımı Fransızların, Sirkeci Rıhtımı da İngilizlerin işgali altındaydı. Paşa bu varsayımları da göz önünde tutarak fikrini değiştirmiş, Beşiktaş Akaretler'de oturan annesi Zübeyde Hanımefendi ve kız kardeşi Makbule Hanımefendi'ye veda etmek için Beşiktaş'taki evlerine gitmiştir. (Bugün bu ev “Mustafa Kemal Müzesi” olarak, Akaretler'den Maçka'ya çıkan cadde üzerinde (No: 36) olup kapısının bir köşesindeki, mermer levhada Mustafa Kemal Paşa'nın Anne ve Kız kardeşinin burada oturdukları yazılıdır) Onlarla bir süre görüştükten sonra, Karargahı ile birlikte, Beşiktaş Vapur İskelesi'nden Askeri yollamanın bir motoruna binmiş, Kız kulesi açıklarında bekleyen Bandırma Vapuru'na geçerek, Süvari İsmail Hakkı Kaptan'a hareket emrini vermiştir.

ZORLU ve RİSKLİ YOLCULUK NASIL PLANLANDI?

Mustafa Kemal 15 Mayıs 1919’da kendisini Samsun'a götürecek olan Bandırma Vapuru'nun kaptanı İsmail Hakkı Bey'i Şişli’deki evine çağırır yolculuk hakkında bilgi alır ve ertesi gün öğle üzeri hareket edeceklerini bildirir.

Kaptan eve vardığında Paşa tarafından nazik bir şekilde karşılanarak, üzerinde haritalar bulunan bir masaya oturtulur.. Paşa, kaptandan gemi hakkında bilgi ister. Birlikte gidiş rotası saptanır. Kaptan önce geminin özelliklerini anlatır, geminin 41 yaşında olduğunu ama kısa bir sürede bu yolculuğa hazırlıklı hale getirilebileceğini söyler.

Galata Rıhtımı

Mustafa Kemal Paşa, Kaptan İsmail Hakkı Bey’in anlattıklarını sessizce dinler ve isteklerini söyler. Yol boyunca gemi mümkün olduğu kadar kıyıya yakın bir rota izlemelidir. Bunda amaç düşman savaş gemilerinin muhtemel saldırılarından korunup en hızlı yoldan karaya ulaşmaktır. Yolculuk Samsun'da noktalanacaktır. Muhtemel bir tehlike anında Sinop'a çıkabilirlerdi. Her şey gelişmelere bağlı idi. Kaptan izin isteyerek, Paşa'nın yanından ayrılırken kafasında tek bir düşünce vardı. “Bu değerli adamı ve arkadaşlarını sağ salim Samsun'a ulaştırabilecek miyim?”

41 YAŞINDAKİ ESKİ VAPUR KARADENİZ’İN HIRÇIN DALGALARINA DAYANABİLECEK Mİ?

O dönemde 41 yaşında olan Bandırma Vapuru, sürekli olarak Marmara Denizi kıyılarında çalışmış, Karadeniz'e pek çıkmamıştı, Karadeniz' in hırçın dalgalarına dayanma gücü ve direnci az olan bu gemi ancak Marmara'da çalışabiliyordu.

Ancak İsmail Hakkı Kaptan iyi bir birikim sahibi ve Karadeniz'i çok iyi tanıyan bir kaptandı. 21 yıllık kaptanlık sürecinde 5 yıl bir fiil Karadeniz'de çalışmış, Hindistan ve Uzak Doğu’ya kadar gitmiş bir kaptandı.

İSTANBUL’DAN AYRILIŞ

Yolculuk günü vapur, Sirkeci Garı açıklarında İngilizler tarafından aramaya ve kontrole tabi tutulur. Mustafa Kemal, Beşiktaş İskelesi'nden motor ile Kız Kulesi açıklarında vapura biner. Vapur hareket etmeden önce Rauf Bey bir kez daha Mustafa Kemal'e "yola çıkmayın, işgal kuvvetlerine mensup bir torpido tarafından takip edileceksiniz ve vapur batırılacak" diye uyarır ancak Paşa yolculuğun planlandığı gibi süreceğini söyler.

Beklenildiği gibi Bandırma Vapuru Sirkeci Rıhtımı'nda durdurularak İngilizler tarafından sıkı bir denetimden geçirilir.

Vapur Mustafa Kemal ve 18 kurmayı ile birlikte 16 Mayıs 1919 tarihinde öğle üzeri İstanbul'dan Samsun'a doğru yola çıkar.

‘BİR FIRTINA TUTTU BİZİ’

İstanbul Boğazı'ndan Karadeniz'e çıktıktan sonra hafiften esen rüzgar birden kendini şiddetli bir fırtınaya bırakır ve 279 grostonluk gemiye yüklenmeye başlar. Geminin İstanbul'dan hareketinden bir süre sonra, Rauf Bey'in belirttiği İngiliz işgal kuvvetleri tarafından bir destroyer, Bandırma Vapuru'nu geri çevirmek ya da batırmakla görevlendirilir. Ancak Bandırma Vapuru İngiliz işgal kuvvetlerinin planladığı rotayı takip etmediği için fırtınalı havanın da etkisiyle izini kaybettirir.

Mustafa Kemal, İsmail Hakkı Bey'e daha önceden de konuşulduğu gibi karaya yakın bir rota izlemesini ve düşman saldırısı halinde gemiyi en yakın sahile oturtmasını emreder.

İNEBOLU ve SİNOP MOLALARI

Sert havada, dalgalı bir denizde yol alan gemi 17 Mayıs günü gece saat 23.00 civarında İnebolu Limanı'na girer. Vapurda bulunan İnebolu Mutasarrıfı (Valisi) Mazhar Tevfik Bey ve İnebolu’ya tayin edilmiş bir memur ailesiyle birlikte Çalapa denilen büyük bir kayığa binerek karaya çıkarlar.

18 Mayıs 1919 tarihinde öğle üzeri 12.00'de de Sinop Limanı'na yanaşır. Sinop yüksek memurları, Sinop mutasarrıfı zevat gelerek O’nu karşılarlar. Mustafa Kemal ile birlikte Seyir Reisi İbrahim Tali Bey ve muavini Refik (Saydam) Bey ile diğer yaverler Sinop’ta karaya çıkarlar.

Mustafa Kemal Paşa bir ara arkadaşları ile birlikte Sinop'tan kara yolu ile Samsun'a gitmeyi de düşünmüştür. Böylece takip eden savaş gemisinden kurtulmuş olacaklardı. Fakat kara yolcuğunun yol şartları nedeniyle deniz yolculuğundan daha çetin olacağı anlaşılınca bu fikirden vazgeçilerek vapurla yolculuğa devam kararı alınmıştır. Üsteğmen Hikmet Bey yolda olduklarını Samsun Tümen Komutanlığı'na telgraf ile bildirir.

Bandırma Vapuru akşamüzeri Sinop’tan ayrılır. Ertesi gün sabahın erken saatlerinde rüzgar yavaşlar, deniz sakinleşir ve nihayet Samsun'a varılır.

BAĞIMSIZ TÜRKİYE CUMHURİYETİ İÇİN ULUSAL KURTULUŞ SAVAŞI’NA ATILAN ‘İLK ADIM’

Bandırma Vapuru 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü sabah 08.15'de Samsun'a demir atarken, İsmail Hakkı Kaptan yaşamının en mutlu anını tadıyordu. Dil (Tütün) İskelesi açığına demir atan Bandırma Vapuru'na bir çift kayık yanaşır. İçinden bir Binbaşı (Mahmut Ekrem Bey) vapura çıkar ve Paşa’yı selamlar. Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşları, Binbaşı Mahmut Ekrem Bey’in refakatiyle, bugünkü Samsun Büyük Oteli ve Yaşar Doğu Spor Salonu arasında bulunan İlk Adım Anıtı’nın olduğu yerdeki Fransızlar'dan kalma Dil (Reji) İskelesi'nden karaya ayak basarlar.

19 Mayıs 1919 günü Samsun'a çıkan genç generalin kurtuluş harekatını başlatacağını kimse bilmiyordu. Resmi görevi Samsun ve çevresinde baş kaldıran bazı çeteleri yola getirmekti. Resmi unvanı ise ordu müfettişliği idi.

Mustafa Kemal Atatürk'e ileride doğum günü sorulduğu zaman, Samsun'a ayak bastığı günün tarihi olan “19 Mayıs 1919”u söyleyecekti.

Mustafa Kemal Paşa elbette bu yolculuğa tek başına çıkmamıştı. İsmi pek anılmayan kahramanlar da Mustafa Kemal Paşa ile birlikte 19 Mayıs sabahı Samsun’a ayak basmıştı. İşte o isimler…

MUSTAFA KEMAL PAŞA, KURMAYLARI VE SİLAH ARKADAŞLARI

1. 9. Ordu Müfettişi Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)

2. 3. Kolordu Komutanı Erkan-ı Harp Mir Alayı (Kurmay Albay) Refet (Bele Paşa)

3. Müfettişlik Kurmayı Başkanı Erkan-ı Harp Mir Alayı Manastırlı Kazım (Dirik Paşa)

4. Müfettişlik Sağlık Daire Başkanı Tabip Miralay İbrahim Tali (Öngören)

5. Kurmay Başkan Yardımcısı Erkan-ı Harp Kaymakamı (Kurmay Yarbay) Mehmet Arif Bey (Ayıcı)

6. Karargah Erkan-ı Harbi ve İstihbarat ve Siyasi şube Müdürü Erkan-ı Harp Binbaşısı Hüsrev Gerede

7. Müfettişlik Topçu komutanı Topçu Bin Başı Kemal Bey (Doğan)

8. Müfettişlik Sağlık Daire Başkan Yardımcısı Tabip Binbaşı Refik Bey (Saydam)

9. Müfettişlik Baş Yaveri Yüzbaşı Cevat Abbas Bey (Gürer)

10. Dr. Yüzbaşı Behçet Efendi

11. Kurmay Mülhakı Mümtaz (Tunay)

12. Kurmay Mülhakı Yüzbaşı İsmail Hakkı (Ede)

13. Müfettişlik Emir Subayı Yüzbaşı Ali Şevket (Öndersev)

14. Karargah Komutanı Yüzbaşı Mustafa Vasfi (Süsoy)

15. Mülhak Yüzbaşı Rauf

16. Yüzbaşı Hersekili Ahmet Efendi

17. Kurmay Başkanı Emniyet Subayı Üsteğmen Hayati

18. Kurmay Mülhakı 3. Kolordu Komutan Yaveri Üsteğmen Arif Hikmet (Gerçekçi)

19. İAŞ Subayı Üsteğmen Abdullah (Kunt)

20. Mülhak Teğmen Zebur

21. Müfettişlik İkinci Yaveri Teğmen Muzaffer (Kılıç)

22. Emir Subayı Teğmen Ruhsat

23. Adli Müşavir Ali Rıza Efendi

24. Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi

25. Tabur Hesap Memuru Ahmet Nuri Efendi

26. 1. Sınıf Katip Faik Efendi (Aybars)

27. 4. Sınıf Katip Memduh Bey (Atasev)

28. Zabit Vekili Tahir Efendi

29. Alay Katibi Yahya Efendi

30. Tabur Katibi Süleyman Fehmi Efendi

31. Hesap Memuru Şükrü Efendi

32. Kıdemli Çavuş Osman Nuri Oğlu Ali Faik

33. Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet Oğlu Atıf

34. Çavuş Mustafa Oğlu Kemal

35. Çavuş Kemal Oğlu Mustafa

36. Onbaşı Tevfik Oğlu Adem

37. Onbaşı Ali Oğlu Refet

38. Onbaşı Abdullah Oğlu Ali

39. Nefer Hüseyin Oğlu Mehmet

40. Nefer Ahmet Oğlu Emin

41. Nefer Mustafa Oğlu İsmail

42. Nefer İbrahim Oğlu Ömer

43. Nefer Kerem Oğlu Mehmet

44. Nefer Mehmet Oğlu Mehmet

45. Nefer Hasan Oğlu Ulvan

46. Nefer Mehmet Oğlu Durmuş

47. Nefer Mehmet Oğlu Ali

48. Nefer Şakir Oğlu Nuri

49. Nefer Hasan Oğlu Hüseyin

50. Nefer Abdullah Oğlu Musa

51. Nefer Abdullah Oğlu Mehmet

52. Nefer Mehmet Oğlu Hasan

53. Nefer Bekir Oğlu Mahmut

54. Nefer İhsan Oğlu Mehmet Lütfi

55. Nefer Ali Oğlu Musa olmak Üzere Toplam 55 kişi

BANDIRMA VAPURU'NUN BU KUTSAL SEFERİNDE GÖREV ALAN MÜRETTEBATIN İSİM LİSTESİ:

1. Gemi süvarisi İsmail Hakkı Durusu 1871 Kayseri doğumlu 22 Aralık 1940 İstanbul'da vefat etmiştir.

2. İkinci Kaptan Üsküdarlı Tahsin Kaptan

3. Çarkçı Başı Mehmet Ağa Oğlu Hacı Süleyman

4. Gemi Katibi İsmail

5. Lostromo Hasan Reis

6. Serdümen Göreleli Ali Oğlu Basri

7. Ambarcı Rizeli Süleyman Oğlu Mahmut

8. Ambarcı Silivrili Hasan Oğlu Mehmet

9. Tayfa Süleyman Oğlu Cemil

10. Tayfa Hüseyin Oğlu Rahmi

11. Tayfa Mesut Oğlu Temel

12. 1. Kamarot Muharrera Oğlu Hacı Tevfik (Ulusu) 1875 yılında doğdu. 1 Ağustos 1900' de 200 kuruş aylıkla Plevne Vapurunda kamarot olarak çalışmaya başlamış, 1 Ekim 1914' de Bandırma Vapuru'nun 1. Kamarotluğuna atandı.

13. Kamarot İbrahim Oğlu Mehmet

14. Kamarot Yamağı Mustafa Oğlu Halit

15. Ateşçi Koyunhisarlı Yusuf Oğlu Halit

16. Ateşçi Rizeli Arif Oğlu Mansur

17. Ateşçi Osman Oğlu Hacı Hamdi

18. Kömürcü Hasan Oğlu Mehmet

19. Kömürcü Mehmet Ali Oğlu Ömer Faik

20. Vinçci İsmail Hakkı

21. Vinçci Ali Oğlu Galip

Gemide: Atatürk ve kurmayları 22, Er ve erbaşlar 25, Müşavir ve katipler 8, Gemi personeli 21 olmak üzere toplam 76 kişi bulunmaktaydı.

Samsun (Gazi) Atatürk Müzesi

BANDIRMA VAPURU'NA NE OLDU?

1925 yılında gemi Bozmacı İlhami (SÖKER) isimli Türk armatöre satılmış ve aynı armatör tarafından 4 ay içinde Haliç Fenerin' de Hurda olarak parçalanmıştır.