Sakın Şaşırma: Orhan Veli 100 Yaşında!

Aşıkların, yalnızların, yoksulların, düzene uyum sağlayamayanların, karşıtların, kendi halinde yaşayanların, geçinip gidenlerin, geçinemeyenlerin, gariplerin, kısacası ‘sokaktaki insanların’ şairi Orhan Veli bugün 100 yaşına bastı. Edebiyatla hiç ilgisi olmayan kişiler ...

Edebiyatla hiç ilgisi olmayan kişiler bile en azından gençliklerinde Orhan Veli’nin dizelerini bir kez olsun defterlerine kitaplarına yazmış ve mırıldanmışlardır. Çilingir sofralarının da vazgeçilmez dizeleridir. Kaybedenler Kulübü’nün ‘resmi’ şiirleridir!

Orhan Veli’nin şiirlerinde kendini bulmayan hiç kimse yoktur sanırız. Temiz bir Türkçe ile halk dilinde yazdığı şiirleri onca yıl geçmiş olmasına karşın bugün bile kulaktan kulağa dolaşmaktadır.

36 yıllık yaşamına şiiri, sevdayı, ayrılığı sığdırmış Türk şiirinin yaşama, dostlarına ve aşka aşık haylaz çocuğuydu Orhan Veli…

‘Sade kadın değil, insan’

Şiir tabii ki en büyük tutkusu ama futbol, at yarışı, meyhane akşamları ve Nahit Hanım (Gelenbevi) yaşamında hiç vazgeçemedikleri. Orhan Veli, ‘Aşk Resmi Geçidi’ şiirinde şu dizelerle söz eder Nahit Hanım’dan:

‘Gelelim sonuncuya. /Hiçbirine bağlanmadım Ona bağlandığım kadar./ Sade kadın değil, insan./ Ne kibarlık budalası, Ne malda mülkte gözü var. /Hür olsak der, Eşit olsak der. İnsanları sevmesini bilir/ Yaşamayı sevdiği kadar…’

Nahit Hanım’a mektuplarında ‘Yalnız seni arıyorum’ dese de çapkınlığıyla da ünlü, Bella Eskenazi ve Mina Urgan duygusal yakınlık kurduğu arkadaşları arasında…

‘Garip’ akımının kurucusu

Orhan Veli, 14 Nisan 1914’te Beykoz Yalıköy’de İshak Ağa Yokuşu’ndaki 9 numaralı konakta doğar. 1925’e kadar İstanbul’da yaşar. Galatasaray Lisesi’nde ilkokul dörtten beşe geçtiğinde Ankara’ya taşınırlar. Lise yıllarında Melih Cevdet ve Oktay Rifat ile tanışır. Beraber ‘Sesimiz’ dergisini çıkararak Türk şiir tarihini etkileyecek ortak çalışmayı başlatırlar. 1932’de Ankara Lisesi’nden (Taş Mektep) mezun olur. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne girer ama bitirmez. 1936’da yeniden Ankara’ya döner. PTT Umum Müdürlüğü, Telgraf İşleri Reisliği Milletler Arası Nizamlar Bürosu’nda çalışmaya başlar. Askere gidene dek özel izinler, doktor raporları, uyarılar, soruşturmalar ve maaş kesintileriyle geçer memurluk hayatı.

‘Bir günüm daha geçti sevdiğimi görmeden’

Bu arada Halkevleri’nde sergilenen iki oyunda önemli roller alır. O sırada Orhan Veli’nin babası Mehmet Veli Kanık Radyo Müdürü’dür. 1936’da Varlık dergisinde ilk kez dört şiiri yayımlanır. Ancak sonradan genç bir araştırmacı ilk yayımlanmış şiirinin İnkılap dergisinde 1933 yılında yayımlanan ‘Bir günüm daha geçti sevdiğimi görmeden’ diye başlayan şiiri olduğunu keşfeder.

Şiirlerinde yerleşik kalıp ve klişeleri yıkan basit ve sade halk dili ile sıradan insanın güncel yaşamına eğilen Orhan Veli, arkadaşları Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat ile ‘Garip’ akımını kurar.

7 Mayıs 1941’te askere gider. 31 Mart 1944’de kadar Gelibolu’nun Kavak Köyü’nde teğmen olarak askerliğini yapar. “Gelibolu’da askerlik yaparken arada talimi asar, Salim’in meyhanesine gider. Giderken de ‘Herkes gider talime, Orhan gider Salim’e yazar çadırın kapısına iliştirir”.

‘İstanbul‘da, Boğaziçi‘nde, Bir garip Orhan Veli‘yim’

Askerlik sonrası MEB’in Tercüme Bürosu’nda bir yıl çalışır, sonra bakanın baskıcı tutumu nedeniyle istifa eder. 14 Kasım 1950’de beyin kanaması geçirerek yaşama veda eder. “Urumeli Hisarı’na oturmuşum, Oturmuş da bir türkü tutturmuşum” diyen Orhan Veli’yi arkadaşları Rumelihisarı Mezarlığı’ndan başka bir yere gömmeyi düşünmezler. Mezar taşına sadece “Orhan Veli 1914-1950’ yazılır. Sunay Akın’ın yazdığı gibi “Şiirde kovduğu ayağın, dönüp dolaşıp, sonunda mezar taşına konması ne garip”…

SAKIN ŞAŞIRMA: ORHAN VELİ 100 YAŞINDA SERGİSİ

Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 4 Nisan – 3 Mayıs tarihleri arasında Türk şiirinin çığır açan ustalarından Orhan Veli’nin doğumunun 100. yılını büyük bir arşiv sergisiyle anıyor.

Sakın Şaşırma: Orhan Veli 100 Yaşında sergisi, Orhan Veli arşivindeki ve koleksiyonerlerdeki fotoğraflar, mektuplar, şiirler, kitaplar, gazete ve dergiler, resimler, heykeller ve çizimlerden oluşuyor. Sergide 36 yaşında yitirdiğimiz şairin kısacık yaşamı kronolojik bölümler halinde, bütün yönleriyle ortaya konuyor.

Ziyaretçilere bir de sürpriz var

1949 yılında Orhan Veli’nin önderliğinde sadece 28 sayı yayımlanabilen sanat gazetesi Yaprak’ın abone defteri ve klasörünün, Orhan Veli’nin cep defteri ve kalemlerinin, dördüncü şiir kitabı Yenisi’nin (1947) matbaa manüskrisinin ve daha pek çok ilginç mektup ve imzalı kitapların görülebileceği sergide ziyaretçiler için bir de sürpriz hazırlandı…

Tam bir edebiyat müzesi niteliğindeki “Sakın Şaşırma: Orhan Veli 100 Yaşında” sergisi, hiç yaşlanmayan şair Orhan Veli’yi daha yakından tanımak isteyenleri bekliyor.

Sergiye ulaşmak isteyenler için…

“Sakın Şaşırma: Orhan Veli 100 Yaşında”

4 Nisan – 1 Mayıs 2014

Yapı Kredi Kültür Merkezi, 1. kat

İstiklal Caddesi, No: 161 Beyoğlu / İstanbul